Dossier Miscanthus | Toepassingen - Business to bioeconomy

Miscanthus x giganteus, ook bekend onder de naam 'olifantengras' is een tot 3 meter hoog groeiend, meerjarig gewas. Bij de oogst komt een houtige en vezelrijke biomassa vrij met toepassingsmogelijkheden in de meest uiteenlopende sectoren.

Wetenschappers zijn laaiend enthousiast over de eigenschappen van dit gewas en maken zich sterk dat olifantengras een relevant hulpmiddel kan zijn bij het oplossen van het klimaatprobleem. Maar in de praktijk zien we het gewas nog maar zelden opduiken op onze Vlaamse velden. Dit dossier zet de voor- en nadelen van de nieuwe teelt op een rijtje, onderzoekt waarom landbouwers nog niet massaal met de aanplant begonnen zijn en heeft de ambitie om daar in de nabije toekomst verandering in te brengen.

Gewas met een waaier aan valorisatiemogelijkheden

De houtige biomassa die vrijkomt bij de oogst van miscanthus werd tot nu toe vooral gebruikt voor energetische valorisatie, maar onderzoek wijst uit dat meer hoogwaardige toepassingen binnen handbereik liggen. Zo zou de biomassa in de toekomst niet alleen voor calorische valorisatie of stalstrooisel kunnen dienen, maar zou ze dankzij haar hoog elasticiteits- en cellulosegehalte ook gebruikt kunnen worden in de potgrondindustrie of bij de productie van vezelplaten, bouwmaterialen, papier, enz.
Maar later meer hierover.

Superklimaatplant biedt voordelen voor milieu en landbouwer

Naast de veel nieuwe toepassingsmogelijkheden binnen de bio-economie heeft miscanthus ook veel teeltvoordelen voor de landbouwer en milieuvoordelen die tot klimaatwinst kunnen leiden.

Eens geplant, vergt miscanthus weinig onderhoud. In het begin, als de planten nog klein zijn, is onkruidbestrijding nodig, maar naar gelang de planten groter worden, valt de onkruiddruk weg. Mest of pesticiden zijn nauwelijks nodig om miscanthus 15 tot 20 jaar te laten groeien zonder daarbij de bodem uit te putten. Daarnaast is de plant niet warmte- of droogtegevoelig, iets waar akkerbouwers meer en meer rekening mee moeten houden met het oog op de klimaatverandering.

Bovendien woekert olifantengras niet en kan het groeien op de meest uiteenlopende bodemtypes, van lichte zandbodem tot zware kleigrond, van rijke gronden tot marginale gronden. Het gewas is, net zoals hennep, interessant om te telen op vervuilde gronden, want de plant doet aan fytoremidiatie en kan zo de grond opschonen. En ze is ook effectief in de strijd tegen erosie, want het gewas verbetert de infiltreerbaarheid van de bodem en de wortels voorkomen afspoeling van de bovenste laag.
Belangrijke kanttekening hierbij: het is niet de bedoeling dat miscanthus in Vlaanderen gaat concurreren met de gangbare landbouwgewassen (vb. korrelmaïs), maar het aanplanten van miscanthus moet net leiden tot het maximaal benutten van minder rijke of toegankelijke gronden.

Het telen van olifantengras heeft daarnaast een directe positieve invloed op ons klimaat. Zo is 1 hectare miscanthus in staat om tot 4 keer zoveel CO2 te reduceren als 1 hectare bos.

Het opbrengstpotentieel ligt erg hoog, want elk jaar kan er tussen 15 en 25 ton biomassa met een drogestofgehalte van 80% per hectare geoogst worden. Maar naast de hoge opbrengsten, is vooral ook het hoge rendement ten opzichte van andere primaire houtvezels (zoals vlas, hennep, bamboe, etc.) een pluspunt.

Het hoge gras kan jaarlijks éénmaal geoogst worden met een licht aangepaste maïshakselaar. Dat gebeurt best als de stengels verdroogd zijn, vanaf eind maart tot eind april. Bijkomende droogprocessen zijn dan overbodig. Dat miscanthus oogstklaar is in het voorjaar, zorgt er bovendien voor dat er geen overlap ontstaat met het maïsoogstseizoen. En dat is voor de landbouwer ook mooi meegenomen. In principe kan er ook in het najaar geoogst worden, dan liggen de opbrengstresultaten iets hoger, maar de kwaliteit van de biomassa ligt lager omdat ze meer vocht bevat.
Na een groeiperiode van 15 à 20 jaar kan de landbouwer het perceel weer in de normale gewassenrotatiecyclus opnemen door het veld te diepfrezen en de wortels te vernietigen.

Waarom de massale aanplant op zich laat wachten?

De Zeeuwse pionier Cradle Crops plantte in 2009 al de eerste hectaren olifantengras in Nederland en bezit ondertussen heel wat vakkennis. Ook in België tonen heel wat landbouwers interesse voor die nieuwe teelt, maar velen kijken nog even de kat uit de boom. Uit de cijfers van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij merken we dat het areaal ieder jaar aangroeit. De voorlopige cijfers voor 2024 tonen dat er 116,29 hectare miscanthus geteeld wordt in Vlaanderen. Een sterke stijging ten opzichte van de eerste cijfers van het Agentschap uit 2015. Toen werd nog maar 49,41 hectare miscanthus opgetekend. In minder dan 10 jaar tijd is het miscanthusareaal in Vlaanderen méér dan verdubbeld.

Belangrijke voetnoot hierbij: uit de Statbel cijfers, blijkt dat het grootste deel van het Belgische miscanthusareaal zich nog steeds in het Waals Gewest bevindt. Waarom blijven de (Vlaamse) landbouwers aan de zijlijn? Omdat ze nog niet over voldoende (teelttechnische) kennis beschikken of omdat ze nog te veel vastzitten aan de klassieke rotatiegewassen.

En naast alle opgesomde voordelen, moet de landbouwer wel met een aantal zaken rekening houden bij de teelt van miscanthus. Eens geplant, is het de bedoeling dat olifantengras 15 tot 20 jaar op hetzelfde perceel kan groeien. Dit betekent dat het perceel in die periode volledig 'geblokkeerd' blijft en niet meer kan meegerekend worden in de normale rotatiecyclus die veel landbouwers hanteren om gangbare gewassen zoals tarwe, aardappelen, maïs ... te telen.

Een bijkomend nadeel is dat het, met de huidig beschikbare rassen, nog niet mogelijk is om ze rechtstreeks in te zaaien en daarom moet olifantengras vegetatief vermeerderd worden door wortelstokstekken of in-vitroplantjes. Een prijzig proces, zeker als je bedenkt dat er per hectare ongeveer 20.000 wortelstokken nodig zijn en dat de prijs per stok varieert tussen de €0,20 en €0,40, afhankelijk van het feit of de landbouwer ervoor kiest te werken met blote of opgepotte rhizomen. Kiezen voor de duurdere opgepotte rhizomen, verhoogt de succesfactor van de plant aanzienlijk en levert de landbouwer op termijn een grotere opbrengst. Veredeling van de verschillende miscanthusrassen, moet er in de toekomst onder andere toe leiden dat de zaadjes direct op het veld gezaaid kunnen worden.

Onderzoek en beleid delen dezelfde ambitie

De voorbije jaren liepen er al heel wat projecten rond de teelt en toepassingsmogelijkheden van olifantengras. In veel projecten werd naast miscanthus ook de teelt van andere beloftevolle vezelrijke gewassen zoals hennep of vlas bestudeerd. Enkele voorbeelden van lopende of onlangs afgelopen onderzoeksprojecten zijn:

Ook vanuit Europa is er heel wat politieke druk om de plant vaker te telen. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zetten recent al sterk in op de aanplant van miscanthus en in Nederland staat men al een stapje verder met de teelt én het onderzoek, onder andere dankzij de studies van Universiteit Wageningen (WUR). Daar zijn onderzoekers met expertise in plantenveredeling hard bezig aan de rasdiversificatie, waarbij ze graag een zaaibaar ras willen creëren. In Vlaanderen neemt ILVO, Instituut voor Landbouw, Visserij en Voedingsonderzoek het voortouw in het uitbouwen en op punt zetten van de miscanthusteelt. Daarnaast ondersteunt ook het beleid in België de verdere uitrol van de miscanthusteelt. Het nieuwe GLB 2023-2027 schrijft een 5 jaar lopende subsidie van €600 per jaar uit aan landbouwers die de stap zetten.

Alle betrokken stakeholders hopen de komende jaren de uitrol van de miscanthuswaardeketen nog concreter te maken. Ook vanuit het Waalse beleid, waar het areaal al een stuk groter is, is er veel aandacht voor de aanplant en valorisatie van het miscanthus. Valbiom, de Waalse tegenhanger van de B2BE Facilitator, doet aan matchmaking en probeert zo ketenvorming te versnellen en de bio-economie te versterken.

Ondernemersverhalen

Ketenvorming is ongelofelijk belangrijk om de biobased economie vooruit te helpen en daar is nog veel ruimte tot groei. Ondanks alle goede resultaten, gingen nog maar weinig bedrijven effectief aan de slag met miscanthus als grondstof voor een biobased product. Een typisch voorbeeld van het ‘kip-of-ei-dilemma’. Zolang landbouwers geen afzetzekerheid krijgen voor hun oogst en zolang de verwerkende industrie geen aanvoerzekerheid van de biomassa kent, blijft dit mooie verhaal steken. Op de Nederlandse markt zien we ondertussen toch een duidelijke kentering en steeds meer landbouwers en bedrijven gaan met miscanthus aan de slag. Hieronder enkele voorbeelden:

Op Hof Ter Vrijlegem teelt en verwerkt landbouwer Peter miscanthus tot groene warmte en andere toepassingsmogelijkheden.
Biologische teler Pleurico uit Roeselare gebruikt zelfgekweekte miscanthus als voedingsbodem voor de teelt van oesterzwammen en shiitakes.
In de tuinaanleg kent miscanthus ook zijn toepassing. Agaris verwerkt en vermarkt miscanthus als vezel voor potgrond en als mulchmateriaal. Ook Agricon biedt miscanthus aan als vezel voor potgrond.
Het Franse bedrijf Novabiom specialiseert al enkele jaren in de miscanthusteelt en verzamelde heel wat interessante testimonials van bedrijven over de verschillende sectoren heen die miscanthus gebruiken voor de meest uiteenlopende toepassingen.
Het Nederlandse Cradle Crops pioniert al sinds 2010 met de teelt van miscanthus en bezit ondertussen zeer veel kennis en expertise in het telen van dit vezelachtige gewas.
Internationale speler Strukton Prefab Beton bracht enkele jaren geleden een duurzame geluidsmuur op de markt (Green Silence Wall) waar miscanthus aan beton toegevoegd werd als alternatief bindmiddel. Deze biobased geluidsmuur is naast duurzaam ook gemakkelijk te plaatsen dankzij zijn lage gewicht.
Ook de bekende bouwfirma's Heidelberg Cement Group en Alkern bundelden expertise en pionieren in Frankrijk en België met een betonblok op basis van miscanthus.
Struyk verwo infra maakt biobased beton met miscanthus van de Nederlandse firma Vibers. Miscanthus wordt gebruikt als vulstof en maakt zo CO2-opslag in het beton mogelijk zonder kwaliteitsverlies.
Black Satino maakt geen bouwmaterialen maar toiletpapier op basis van miscanthus.
Grasfalt of asfalt op basis van olifantengras maakt onze wegen duurzamer. Het Nederlandse aannemersbedrijf NTP mocht een eerste stukje aanleggen op Belgisch terrein. Naar het videofragment.

*Deze lijst bevat enkele van de in België actieve bedrijven die een miscanthusproduct aanbieden op de commerciële markt. Ken je andere (Belgische) ondernemersverhalen die we hier zeker moeten vermelden?
Contacteer ons: info@b2be-facilitator.be

Werkagenda bio-economie Vlaanderen Circulair

De teelt van miscanthus sluit naadloos aan bij de 6 ambities van de werkagenda bio-economie van Vlaanderen Circulair. De werkagenda plaatst de biogebaseerde economie centraal en zoekt naar nieuwe en duurzame toepassingen met organisch materiaal om het gebruik van fossiele grondstoffen te verminderen. Net zoals de hennepteelt past de teelt van miscanthus in het werkpad 'vezel 2.0', waarin de uitbouw van alternatieve vezelketens in Vlaanderen vooropgesteld wordt. Concreet wordt gekeken hoe vezelgewassen zoals vlas, hennep of miscanthus gepromoot en gedemonstreerd kunnen worden.

Bronnen:

Neem contact op

Herkent u zich in het onderwerp dat hier aan bod komt of zit u met vragen over de bio-economie? Neem dan meteen contact op met de B2BE Facilitator. Wij gaan zorgvuldig om met elke vraag die ons bereikt. info@b2be-facilitator.be

Informatiefiche | Nieuws Dossier | Miscanthus